Istorija

Saga o legendarnom gradu Vineta na severu Evrope

 

Sloveni nisu doseljenici

 

  Vineta je bio legendarni grad na južnoj obali Baltičkog mora koji je nestao u 12. veku. Iako je istraživanje njegove istorije od ogromnog značaja za utvrđivanje porekla i pradomovine Slovena, Vinetom se, osim nekih poljskih istoričara, jedino još bave Nemci. A zašto je Vineta toliko značajna za Slovene?

  

Fidrih Emke

dopisnik iz Frankfurta

 

O Vineti najviše obaveštenja nalazimo u staroj germanskoj sagi o Jomskim vikinzima (Jomsvikinga Saga) čiji najstariji zapis datira s kraja 13. veka, znači ubrzo po propasti Vinete. Saga se sastoji iz dva dela, gde se u prvom opisuje istorijat danskih kraljeva od Gormora Starog do Haralda sina Gormsonovog. U drugom delu, za nas zanimljivijem, peva se o nastanku Jomskih vikinga i prati njihov istorijat do bitke kod Hjerungsvaga 986. godine.

  

Osnivači Sloveni

 

Jomski vikinzi su živeli u Jomsburgu (doslovno: Zamak/Tvrđava Joma), naselju koje je relativno dobro poznato u istoriji i koje je osnovao Palnatoki 935. godine na baltičkom ostrvu Volinu. Jomsburg je bila tvrđava ili bolje rečeno ogromna kasarna u kojoj su živeli branitelji Vinete, pomenuti vikinzi. U jomsburškoj luci moglo je istovremeno da se usidri 300 brodova, pa pošto je Jomsburg bio tek predstraža bogate Vinete, možemo samo da zamislimo koliko je bila velika luka ovog bogatog trgovačkog grada.

U klasičnom vikinškom utvrđenju, nastalom tako što su zemljanim zidom bile povezane tradicionalne dugačke kuće Nordijaca, živeli su najamnici sa severa čiji je red osnovao Palnatoki od Fina. Jomski vikinzi su svuda bili poznati po svojim zakonima, odanosti, ponosu, istinoljublju, hrabrosti i bratstvu - bili su, dakle, elita ondašnjih vikinga. Ta elita je verno branila Vinetu, što znači da je grad raspolagao dovoljno velikim prihodima kojima je plaćao najam ovih vojnika.

I pored toga što se Vineta pominje samo u starogermanskoj sagi, svi se slažu da su njeni osnivači, kao i većina njenih kasnijih stanovnika, bili Sloveni. Ne treba da čudi što su slovenski stanovnici koristili nordijske najamnike, jer to nikako nije jedini primer poznat istoriji, već je ovo, pre bi se moglo reći, bilo pravilo. Na primer, od 7. veka vikinški vojnici, koje stare ruske hronike nazivaju varjazima, naseljavaju oblasti Istočnih Slovena i to u početku kao unajmljeni ratnici. U nekim staroruskim oblastima naziv "varjag" i kasnije se koristio za vojnika-plaćenika.

Po legendi, ali i istorijskim izvorima, Vineta je bila "veća i lepša od bilo kog drugog evropskog grada", a njeni stanovnici su bili "varvari, Grci, Sloveni i Sasi" (kasniji Saksonci, prim. aut.). Devojke su prele na zlatnim vretenima, a zvona su bila izlivena od srebra, i svi su bili toliko bogati da su "majke svojoj deci guze brisale zemičkama". Verovatno pod uticajem nadirućeg hrišćanstva Saga o Jomskim vikinzima, povlačeći paralelu sa Sodomom i Gomorom iz Starog zaveta, propast Vinete vidi baš u naraslom bogatstvu, zbog koga su stanovnici postali gordi i bezbožni. "Vineto, Vineto, ti bogati gradu, propast te je snašla, tako zlu i gordu."

Po legendi, Bog je Vinetu kaznio tako što ju je iznenada potopio u more, dok istoričari smatraju da je pala kao žrtva istih onih hristijanizovanih germanskih plemena koja su uništila i predivne paganske hramove na obližnjem ostrvu Rujnu, bajkovito raskošnom verskom centru starih Slovena. Nije isključeno da je vandalskom napadu Germana prethodila i neka prirodna katastrofa, ali zbunjuje jedna druga činjenica.

Vekovima posle propasti Vinete mi u ovom delu sveta nemamo nijednu trgovačku metropolu bar približnog značaja. Kao što se zna iz istorije, osvajači uništavaju gradove i cele civilizacije, ali ubrzo posle toga obnavljaju privredu pokorenih oblasti, ako ništa drugo a ono da bi i sami imali prihode. Rešavajući ovu zagonetku, dolazimo do same srži pitanja Vinete i njene zaboravljenosti u kasnijoj istoriji.

  

Tajna ćilibara

 

Enormno bogatstvo Vinete moglo je jedino da potiče od trgovine ćilibarom, poludragim kamenom koga u tim prostranstvima ima u tolikom izobilju da je u pradavna vremena čak korišćen i za ogrev. U mediteranskim oblastima, međutim, ćilibar je imao vrednost zlata. Glavni trgovci ćilibarom u starom veku bili su Feničani, za koje je dokazano da su znali za Britanska ostrva, pa je tako verovatno i da su stizali do Baltičkog mora. Propašću Feničana nestalo je i njihovog poznavanja pomorskih puteva, pa je u kasnijim vremenima trgovina ćilibarom išla preko grčkih kolonija na obalama Crnog mora, do kojih je transportovan kopnenim putem.

Do Grka i Feničana, ćilibar je, međutim, stizao posredstvom jednog naroda koji je govorio slovenskim jezikom, kako je to svojevremeno utvrdio neprevaziđeni lingvista i istoričar Pavel Šafarik (1795-1861) u svom remek-delu "Istorija Slovena". Kao što svi znamo, sa robom putuje i njeno ime, tako da nesporno slovensku osnovu s(t)kl nalazimo u svim semitskim jezicima, ali i u staropruskoj reči glesso iz koje se razvilo moderno glass. U početku se srpski staklo, crkvenoslovenski stklo, ruski steklo, poljski, češki i slovački sklo odnosilo na ćilibar, dok je mnogo kasnije ovaj naziv prenet na sva čvrstostopljena prozirna tela.

Kako su Feničani ćilibarom trgovali u vreme svog procvata (1800-1400. p.n.e.), od kada potiče i staroegipatski naziv za ovu robu sacal, to je jasno da su južnu baltičku obalu pre četiri hiljade godina naseljavali Sloveni. Istraživanjem Vinete, tako bi u vodu pala celokupna dosadašnja istorija koja nas pogrešno uči da su Sloveni doseljenici u Evropi, u koju su stigli vekovima posle Germana. Istina je sasvim drugačija.

Stari Germani su svoje istočne, slovenske susede nazivali Vendima. Poreklo i tačno značenje ove reči nije poznato, mada se zna da sami Sloveni sebe nikada tako nisu zvali. Istoričari, shodno važećem ubeđenju da su Sloveni u Evropu stigli tek za vreme Velike seobe naroda, smatraju da su Germani naziv Vendi na Slovene preneli sa nekog starijeg naroda čiju su teritoriju ovi zaposeli. Problem je jedino u "sitnici" što istorija do dana današnjeg nije uspela da identifikuje taj vendski narod, pa ispada da je on bukvalno propao u zemlju sa sve svojom civilizacijom.

  

Venda jeste Vineta

 

Po germanskoj mitologiji prvi rod bogova nisu bili opštepoznati Asi na čelu sa Odinom (starogermanski Wôđanaz), već Vaniri, nazivani i Vanima, mirni zemljoradnici koje mitologija predstavlja kao mudre i bogate. Istoričari veruju da su Asi i Vani u stvari dva različita plemena, moguće i naroda, od kojih su Asi praroditelji Germana i oni se po mitologiji doseljavaju u zemlju Vanira, odnosno Vana.

Ovo znači da su Vendi (koje u najstarija vremena zovu Vanirima odnosno Vanima) pre Germana živeli na području oko Baltičkog mora. Da li su sve ovo slučajnosti: Germani Slovene zovu Vendima, Vendi pre Germana žive oko Baltika gde su velika nalazišta ćilibara kojima u drugom milenijumi pre nove ere trguje narod koji govori slovenskim jezikom? A jedan od najvažnijih gradova tih slovenskih Venda jeste Vineta!

Dr Božidar Mitrović u svojoj knjizi "Koloveni (Sloveni) i kontinuitet kulture i prava" smatra da reč ven označava lozu, odnosno poreklo. Ovaj koren nalazimo u današnjoj reči venac, tako da bi originalno slovensko ime Vinete moglo da bude Venac.

Konačno, možemo da zaključimo da je Vineta (Venac) kao naseljeno mesto postojala pre dolaska starih Germana, koji su po nazivu ovog mesta dali ime celom narodu koji su tu zatekli. Taj narod se bavio trgovinom ćilibarom sa mediteranskim civilizacijama i to najkasnije od negde 2000. godine pre nove ere. Isto tako, taj narod je govorio jezikom bliskim ili identičnim staroslovenskom.

Kada su u 12. veku nove ere hristijanizovani Saksonci (Sasi) ili Deni (Danci) uništili Vinetu i hramove na ostrvu Rujnu, oni su pobili i narod koji je tu živeo. Masakr je imao takve razmere da preostalo stanovništvo, ako ga je uopšte i bilo, nije moglo da nastavi da se bavi sakupljanjem i prodajom ćilibara. Sami Germani ovom poslu nisu bili vični, jer ga pre nikada nisu radili, pa je za duže vreme obustavljena trgovina između ovog dela južnobaltičke obale i Crnog mora, odnosno Sredozemlja. Pošto je ova oblast izuzetno bogata ćilibarom, a Germani njegovu vrednost i način dobijanja nisu poznavali, to dokazuje da su se oni u ove krajeve doselili dosta posle slovenskih Venda.

Da bi se sve ovo do tančina utvrdilo potrebno je pronaći ostatke Vinete (Venca) koji kriju odgovore na mnoga pitanja u vezi sa najstarijom slovenskom istorijom. Samo, kao što piše na početku ovog članka, pitanjem Vinete (Venca) bave se poglavito nemački istoričari i arheolozi, uz skromni doprinos malobrojnih kolega iz Poljske. U ostalim slovenskim zemljama malo ko i da zna da je nekada postojao bogati slovenski grad na baltičkoj obali, koji su savremenici opisivali da je veći i od samog Rima i Konstantinopolja.

Potop

 

  

Prvi nemački geograf svetskog glasa, Adam iz Bremena (pre 1050-1081/85), opisuje jedan grad koji zove Jumne odnosno Uimne, a što bi moglo da bude brkanje predgrađa Jomsburga sa Vinetom. U svojoj 1075. napisanoj knjizi Crkvena istorija Hamburga, Adam ovako opisuje Vinetu:

"Grad je pun razne robe od svih severnih naroda i ništa što bi čovek poželeo ili što je retko ne nedostaje. Ovde se Neptun prikazuje sa tri lika jer je ostrvo na tri mora od kojih je jedno tamnozeleno, drugo je beličasto, a treće ga neprestano udara pokretano divljim olujama."

Stotinak godina kasnije Helmold iz Bosaua celo jedno poglavlje svoje Hronike Slovena naziva O gradu Vineti. Osim što skoro doslovce prepisuje Adama, značajno je jedino to što Helmold o Vineti piše u prošlom vremenu, a njenu propast opisuje na sledeći način: "Jedan kralj Dena (preci Danaca, prim. aut.) napao je sa velikom flotom i potpuno uništio ovaj izuzetno bogati grad. Još i danas postoje njegove ruine."

Po legendi, propast grada je izgledala drugačije. Tri meseca, tri nedelje i tri dana pre propasti pojavio se na moru pored grada njegov odsjaj, kao koloritna fatamorgana. Stariji stanovnici su pozivali svoje sugrađane da napuste Vinetu, jer kad god se građevine, brodovi ili ljudi dvostruko vide, to znači njihovu sigurnu propast. Stanovnici kojima bogobojažljivost nije bila poznata, o ovome se nisu brinuli. Nekoliko nedelja kasnije iz mora se pojavila vila koja je glasno objavila sudbinu grada.

Suđenog dana more se otvorilo i progutalo Vinetu sa svim stanovnicima. Po predanju i dan-danas se na moru, iznad mesta na kome leži Vineta, čuju njena zvona.

Posle Helmoldove hronike s kraja 12. veka Vineta je potpuno potonula u zaborav, kao da je nikada nije bilo. Sledeći put biće spomenuta tek u 16. veku u Saksonskoj hronici.

 

 

 

 

Zašto je uništena Arkona?

 

 

Na Vidovdan, 28. juna 1168. ili 1169. godine, Danci predvođeni biskupom Absalonom i kraljem Valdemarom (koji je, zanimljivosti radi, po rođenju dobio ime Vladimir, po Vladimiru Monomahu od Kijeva, dedi njegove majke Ingeborg), uništili su glavni centar severno-slovenske religije, grad, tvrđavu i svetilište Arkonu na severu ostrva Rujan u neposrednoj blizini Vinete.

Vidovdan, dan na koji se desila ova pošast po Slovene, izabran je namerno. To je bio praznik svetog Vida Korvejskog, čime su hrišćanski pobednici želeli jednom za svagda da učine kraj kultu vrhovnog slovenskog boga Svetovida i da ga zamene praznikom hrišćanskog sveca, sličnog imena.

U uništenju paganske religije baltičkih Slovena ključnu ulogu pored državotvornih Danaca ima i Katolička crkva. Tokom 12. veka crkva je, zahvaljujući templarima, hospitalerima i ostalim redovima, došla do materijalnog bogatstva koje joj je donelo odlučujuću prednost u odnosu na paganske Slovene.

Osim toga, prvi krstaški ratovi - još od kraja 11. veka - rasplamsali su žar hrišćana za ideju pokrštavanja drugih naroda. Danski istraživač Erling Hagensen u svojoj knjizi The Templar's Secret Island (Tajno ostrvo templara) dokazuje prisustvo monaha, pripadnika ovog reda, i njihovu karakterističnu crkvenu arhitekturu u neposrednoj blizini ostrva Rujan, na danskom ostrvu Bornholm. Period nastanka tih sakralnih objekata upravo je kasni 12. vek - što je indikator do sada nepoznate veze, ali koji sugeriše sa kakvim su stvarnim neprijateljima Vendi tada bili suočeni.

Slovensko ime ostrva Rujan odgovara nemačkom Rigen i u staroslovenskom označava crvenu boju. Može se dovesti i u vezu sa zorom (i danas u Srba "rujna zora"), a ovo i te kako ima veze sa ostrvom Rujan.

U drevnim slovenskim pričama pominjao se kamen alatir kao "beli kamen na Bujanu (staroruski naziv za Rujan)", a predstavljao je Sunce. Alatu je u ruskim basnama, pesmama-legendama i bilinama, kamen - "otac svih kamenova, centar magičnih koordinata sveta". Na alatiru sedi Zora-devojka. O njoj govore narodne priče svih Slovena. U rano jutro Zora-devojka isplovljava u zlatnom čunu i vesla srebrnim veslom. Na Rujnu žive, po pričama, zmija ogromnih dimenzija, ptica sa gvozdenim kljunom i zlatna pčela. Ova tri stvorenja pred ostrvom podižu morske talase, vetar i gromove, odakle u svim pravcima širom sveta kreće oluja.

Iako većina istoričara smatra da su ostrvo naseljavali članovi plemena Rujna, pastor crkve u Bozauu na Plonu, Helmold (rođen između 1118. i 1125. godine), pisac dela Chronica Slavorum (Slovenska hronika), stanovnike ostrva naziva Ranima. O žiteljima tih predela The North British Review iz avgusta 1849. (tom 11) na strani 285. piše: "...njihovi susedi sa zapada, Germani, zvali su ih Vendima; Skandinavci sa severa zvali su ih Vanarima; a naziv koji su oni samima sebi dali bilo je Serbi ili Sirbi."

Ostatak tih severnih Srba još uvek živi u nemačkoj pokrajini Saksoniji i danas se nazivaju Lužičkim Srbima. 

U Arkoni, kod koje je i mestašce Vit, kao i na celom ostrvu bili su hramovi, a arapski putopisac iz 10. veka Al-Masudi ovako opisuje onaj glavni, posvećen Svetovidu: "On beše sav sagrađen od crvenih korala i zelenih smaragda. Nad sredinom uzdizaše se visoki toranj, pod kojim stajaše jedan idol, čiji delovi behu načinjeni od četiri skupocena kamena: berila, crvenog rubina, žutoga ahata i kristalnoga kvarca. Glava je bila od suvoga zlata. Drugi jedan kip namešten prema ovome predstavljaše devojku koja mu podnosi žrtve i mirise. Poreklo ovoga hrama Sloveni su pripisivali jednome svome mudracu, koji je živeo u davna vremena..." (glava LXIV, tom. IV, Zlatne livade).

Posle rušilačkog pohoda Danaca pominje se još vladar ostrva knez Jaromar I (umro 1218) kao danski vazal, ali je ubrzana germanizacija učinila svoje, tako da Rujan 1325. prelazi u nemačko vojvodstvo Pomeranije - Volgasta nakon smrti poslednjeg slovenskog vladara ostrva, Vizlava III.