Feljton

Neoosmanizam - povratak Turske na Balkan (4)

Vera u islamsku demokratiju

 

Da li turska diplomatija ima više lica, iza kojih se uvek skriva neoosmanizam? Da li iz toga proizilaze tolike zbunjujuće kontroverze: glavni američki saveznik u regionu koji je prihvatio ruski energetski "Južni tok", pretendent na članstvo u EU koji bezobzirno guši prava kurdske manjine, jedini prijatelj Izraela u muslimanskom svetu koji širi ruke prema Teheranu? Zbog čega na sve to ćute i Vašington i Moskva, kao i Brisel i Peking? Kako Beograd i Banjaluka treba da reaguju na agresivnu tursku politiku i njenu pozadinu na Balkanu? Ovo su neka od pitanja čiji se odgovori nalaze u knjizi Neoosmanizam - povratak Turske na Balkan autora Darka Tanaskovića, istaknutog orijentaliste i diplomate, koje u nekoliko nastavaka prenosi Tabloid

 

Piše: Darko Tanasković

Erbakanovo uspinjanje do položaja premijera i njegovo kratko zadržavanje na tom mestu bili su dvostruko indikativni i poučni. S jedne strane, postalo je jasno da je islamistički politički pohod nezaustavljiv, a da je posredna, "postmoderna" (v. T. Zarcone, La Turquie moderne et l'islam, Pariz, 2004) vojna intervencija bila i labudova pesma onih snaga koje su se smatrale zatočnicima i braniteljima kemalizma i laičkog poretka u Republici, dok je, s druge strane, Erbakanov pad poslužio kao nauk njegovim naslednicima, skupini oko R. T. Erdogana, da ne treba preterivati s ispoljavanjem islamističkog žara već nastaviti s tradicionalno ketmanskim metodom promovisanja neoosmanizma koristeći se svim raspoloživim "kanalima političke pokretljivosti" i efektivne institucionalne i propagandne moći. Politički islam se, kao feniks, ubrzo oporavio od udarca zadatog zabranjivanjem Partije prosperiteta, pa je Erbakanov bliski saradnik, pripadnik istog naraštaja i takođe inženjer, Redžai Kutan (r. 1930) osnovao kratkovečnu Partiju vrline. Usledila je i njena zabrana, nakon čega se sve dublji generacijski i koncepcijski jaz unutar islamističkog fronta iskazao obrazovanjem (2001) dveju novih stranaka, Kutanove Partije sreće, s Erbakanom kao stvarnim liderom u senci, i Partije pravde i razvoja (AK Partisi), na čelu s R. T. Erdoganom. Stupanjem na političku scenu ove poletne, a prethodnim pozitivnim i negativnim iskustvima obogaćene partije sredovečnih islamista i neoosmanista "modernog kova" otvara se kvalitetno novo razdoblje u (re)islamizovanju turskog društva i države, uključujući i njen spoljnopolitički nastup.

 

Država to sam ja

 

U svetskim centrima islamizma stvarni Erdoganov doprinos adekvatno je ocenjen, pa je tako 9. marta 2010. primio prestižnu saudijsku nagradu kralja Fejsala za služenje islamskoj stvari. Valja naglasiti da se kod njega i njegovih saradnika nikako ne može govoriti o diskontinuitetu ideje već samo o inoviranju taktike i prilagođavanju metoda delovanja izmenjenim okolnostima kod kuće i u svetu. Tačnije, pod vođstvom Partije pravde i razvoja, koja na opštim izborima 2002. godine osvaja 34 odsto, a 2007. čak 46,6 odsto glasova, odnosno 341 od 550 mesta u Parlamentu, s R. T. Erdoganom kao premijerom i A. Gulom kao predsednikom Republike (od 2007), turski islamisti i neoosmanisti ne samo da krmane turskim državnim brodom, poštujući odnose snaga i tendencije prema kojima se iscrtavaju nove navigacione karte svetske politike, već u tom iscrtavanju žele što aktivnije i da sudeluju.

Za Stivena Kinzera, izborna pobeda AKP 2002. godine ravna je "drugoj revoluciji" u istoriji turske republike, a dan Erdoganove inauguracije označava odlučujući poraz stare kemalističke elite i zapanjujuću pobedu protiv elite u nastupanju, "s novozasnovanom verom u islamsku demokratiju i u demokratski islam" (S. Kinzer, Crescent and Star. Turkey between two worlds, Njujork, 2006). Nekim analitičarima društvenih i političkih kretanja u Turskoj u poslednjoj deceniji, tokom koje je AKP ostvarila punu dominaciju, sve zanimljivije postaje pitanje stvarne, prema nekim mišljenjima - skrivene a ne samo javne i deklarativne agende te uspešne partije i ljudi koji je predvode. U središtu pažnje takvih razmatranja nalaze se i ličnost, karakterna svojstva, sklonosti i državnički stil sadašnjeg premijera Erdogana, nesumnjivo najuticajnije političke ličnosti u zemlji. Zapaža se da ovaj harizmatični lider, pored izrazite racionalnosti i pragmatičnosti, u pojedinim situacijama ispoljava i sve naglašenije crte autoritarnosti, preosetljivost na kritiku, teško prihvatanje stavova i postupaka stranih partnera za koje mu se učini da odražavaju nedovoljno poštovanje njegove ličnosti, kao i simptome prekomernog poistovećivanja s državom čiju vladu trenutno predvodi (sindrom "država - to sam ja"). Kada libijski lider Muamer Gadafi nije prihvatio Erdoganov predlog da mirno preda vlast (1. 3. 2011), povredivši time njegovu sujetu, ovaj je odmah okrenuo list i već krajem marta izjavio da se ne može mirno sedeti i posmatrati dok se u Libiji proliva krv ("Libya Kan Ađlarken Oturup Seyredemeyiz", Zaman, 22. 4. 2011). Pored osvetničkog, zaokret je, kao i uvek kod Erdogana, bio vođen i krajnje pragmatičnim motivima obezbeđivanja što povoljnije pozicije za Tursku.

Pošto Ataturka u srcima i uobrazilji Turaka niko ne može potisnuti s mesta neprikosnovenog Oca nacije i "sekularnog boga", Erdogan je na najboljem putu da pomrači ugled svog neoosmanističkog prethodnika, Turguta Ozala. Njegov pobednički govor s balkona ispred štaba AKP-a u Ankari posle izbora 2011. godine za mnoge je, i u zemlji i u svetu, bio svojevrsni znak za uzbunu. Nije, međutim, reč ni o čemu novom i ranije neuočenom.

Tako, recimo, na osnovu niza pokazatelja koje zasebno analizira, poznati turski politikolog kemalističke i nacionalističke orijentacije Umit Ozdag u zapaženoj knjizi Drugo jednopartijsko razdoblje o političkom programu AKP-a govori kao o nastojanju da se perspektivno i trajno ostvari "meka hegemonija" u formalnim koordinatama parlamentarne demokratije. Pošto je svoju studiju objavio pre opštih izbora 2011. godine, autor je eventualnu (pokazalo se i ostvarenu) ubedljivu pobedu AKP-a u tom izbornom odmeravanju nagovestio kao prekretnicu koja će označiti odlučujuće ubrzanje na putu ka "ukidanju demokratske pravne države, te uspostavljanju autoritarnog predsedničkog sistema zasnovanog na etnocentričnoj federaciji i jačanju režima meke hegemonije" (Ű. Őzdađ, Ikinci Tek Parti Dönemi, Ankara, 2011, 203).

Iz perspektive teme ove knjige, zanimljivo je da Ozdag Erdoganovoj partiji ne odriče samo istinski demokratski karakter (kao moto navodi njegovu izjavu: "Demokratija za nas nije cilj već sredstvo. Bićemo verni demokratiji do dostizanja svog cilja") već i autentično islamističko usmerenje. Ozdag, naime, smatra da se AKP u svom delovanju rukovodi "eklektičkom političkom mišlju", da su joj glavne odlike, u političkom smislu - gotovo pinočeovska autoritarnost, a u ekonomskom - fridmanovski liberalizam, dok joj je verski elemenat "koristan do mere u kojoj se može efikasno upotrebiti protiv nacionalnog identiteta Turske Republike".

Bez obzira na to što se stiče utisak da, kao i neki već pominjani analitičari, i Ozdag pred izrazitim pragmatizmom, pa i oportunizmom savremenih turskih neoosmanista pada u iskušenje da potceni domašaje dubinske islamske ideologičnosti njihovog pogleda na svet, zapažanja koja saopštava zaslužuju punu pažnju izučavalaca i tumača savremenih društvenih i političkih prilika i procesa u Turskoj.

Za ovog autora Erdogan i njegova družina uopšte nisu konzervativci kakvima se nastoje prikazati, jer žele da promene sistem, a ne da očuvaju njegove tradicionalne i ustavne vrednosti, tako da se, na primer, Erdogan i Gul od 2003. godine u javnim nastupima učestalo služe konzervativcima mrskom rečju "revolucija" (devrim). Konzervativnost koju demonstriraju u ličnom i porodičnom životu vođe AKP-a predstavljaju kao političku konzervativnost, što je sračunato obmanjivanje javnog mnjenja, zaključuje Ozdag.

 

Meka hegemonija

 

Premda su njegove postavke dobrim delom posledice dubokog ideološkog neslaganja, a ne samo nepristrasne naučne analize, hipoteze autora Drugog jednopartijskog razdoblja ne bi bilo mudro potceniti. Projekcija političke budućnosti Turske kao države s autoritarnim predsedničkim sistemom, obnovljenom višeetničnošću (neodoljivo se nameće analogija s osmanskim sistemom mileta) i "mekom hegemonijom" jedne partije, odnosno političke kaste, asocira na reafirmisanje osmanskog modela etatizma u savremenim uslovima. A osmanski model je nezamisliv bez sultana. Ako je on još i miljenik "Bilderberg grupe", utoliko bolje, ironično dodaju neki turski komentatori.

Ima, naravno, i veoma kompetentnih drugačijih procena, pa tako jedan od najuglednijih politikologa Turske, Metin Heper, zastupa gledište da Erdogan i njegovi sledbenici odaju utisak puritanaca, ali da nesumnjivo nisu revolucionari u smislu pristalica sveobuhvatne promene. Oni su za njega muslimani koji nisu protiv sekularizma, ali se zalažu za ispunjavanje svih verskih dužnosti. Vernici su, ali i realisti (M. Heper, Türkiye'nin Siyasal Hayatı, Tarihsel, Kuramsal ve Karşılaştırmalı Açıdan, Istanbul, 2011).

Heper podseća na to da u zapadnim zemljama hrišćanstvo i judaizam čine važne temelje ličnog morala, dok su, s druge strane, vera i država u punom smislu reči odvojene jedna od druge. On smatra da se projekat AKP-a ne razlikuje od takvog modela, ali i dodaje značajnu napomenu da je drugo pitanje može li to biti uspešan model i u ostalim muslimanskim zemljama. Ako se zanemare suštinske doktrinarne i praktične razlike u odnosu prema društvenoj i političkoj sferi između islama, s jedne strane, i hrišćanstva (i judaizma), s druge strane, Heperova (i ne samo njegova) jednačina deluje logično i uverljivo. One, međutim, polazeći od pretpostavke postojanja jednog uistinu nepostojećeg dovoljno prostranog "zajedničkog sadržatelja" triju monoteističkih religija, uvereni smo, navode na pogrešan put zaključivanja.

Budući da je posle trijumfa na izborima 2011. godine naciji obećao novi, istinski demokratski i moderni ustav, komentatorka Fajnenšel tajmsa s nešto ironije konstatuje da bi najvrednije Erdoganovo političko nasleđe trebalo da bude ustav koji bi omogućio dalji uspešan hod Turske bez dominantnog lidera (D. Strauss, "Person in the News: Recep Tayyip Erdogan", Financial Times, 17. 6. 2011). S obzirom na njegovo dosadašnje ponašanje, teško da bi se takav učinak mogao očekivati, a kako bi, što kao premijer, što kao predsednik, potencijalno mogao ostati za kormilom državnog broda čak i narednih 14 godina, razumljiva je zabrinutost onih približno 50 odsto Turaka koji za njega nisu glasali, kao i jednog ne tako malog dela međunarodne zajednice. Njima teze o Erdoganovim diktatorskim sklonostima ne izgledaju nimalo besmislene, kako uvereno tvrde neki strani analitičari. Emine Ulker Tarhan, bivši sudija Vrhovnog suda, a od 2011. godine opozicioni politički aktivista, ocenila je za nemački Špigl (20. 4. 2011) da se premijer svakim danom većma diktatorski ponaša, a da AKP stvara svoju "dubinsku državu", koja, delujući u atmosferi straha, kontroliše sve procese u zemlji. "Dubinskom" ili "dubokom državom" (derin devlet) u turskom političkom žargonu se do uspinjanja neoosmanista na vlast označavala neformalna ali svemoćna i nerazoriva sprega između političkih klanova, pravosuđa, tajnih službi i organizovanog kriminala.

Neoosmanisti su godinama govorili da su upravo oni, kao autentični tumači narodne volje, glavna meta delovanja "dubinske države". Izgleda da sada preuzimaju njenu efikasnu recepturu i metodologiju kontrolisanja turskog društva i tihog obesnaživanja svake alternative svojoj vlasti. Jer, vlast kao takva, svuda i uvek podrazumeva održavanje kontinuiteta mehanizama koji joj obezbeđuju neometano vladanje.

 

Islam za sva vremena

 

Najcelovitije teorijsko i programsko uobličenje, kao i aktualna praktična spoljnopolitička primena neoosmanističkog koncepta, vezuju se za ime politikologa, univerzitetskog profesora, diplomatskog savetnika R. T. Erdogana i (od maja 2009) ministra inostranih poslova Turske, Ahmeta Davutoglua. Bar kratak osvrt na Davutogluovu radnu i naučnu biografiju biće svakako od nemale pomoći u razumevanju suštine njegove neoosmanističke vizije. Rođen u blizini Konje, Davutoglu se od osnovne škole do doktorata iz političkih nauka na istanbulskom univerzitetu Bogaziči obrazovao u Turskoj, da bi od 1993. do 1999. godine predavao na Univerzitetu Marmara, a potom bio i šef Odseka za međunarodne odnose na Univerzitetu Bejkent, takođe u Istanbulu.

 U zvaničnim Davutogluovim biografijama se naročito ne ističe, ali je u Turskoj i u islamskim intelektualnim krugovima i te kako poznato da je ovaj agilni politikolog od 1990. do 1995. godine radio na ponatom Međunarodnom islamskom univerzitetu u Kuala Lumpuru. Taj impozantni univerzitet je tokom devedesetih godina prošlog veka naročitom brigom uticajnog malezijskog premijera (1981. do 2003!) Mohamada Mahatira (r. 1925), postao svetsko stecište muslimanskih studenata i profesora, među kojima ih je bilo više i iz BiH, uključujući i reis-ul-ulemu Mustafu Cerića. Objašnjavajući svoju posebnu naklonost prema Bošnjacima, Davutoglu u jednom intervjuu navodi da se ona rodila iz susreta koje je s njima imao u Maleziji. Mahatir, veliki "prijatelj Bosne", s čijim se upravljanjem zemljom povezuju sveukupna modernizacija i neslućeni privredni uspon Malezije, smatrao je da islam nije inkompatibilan s demokratijom i modernošću već da se jedino na njegovoj promišljenoj i organizovanoj obnovi u savremenom ključu može zasnivati muslimanska dostojanstvena i svetla budućnost.

Na samitu Organizacije islamske konferencije u Maleziji (2003), Mahatir je govorio o "islamu za sva vremena". Posredi je danas sve popularnija teza, i to ne samo u krugu muslimanskih mislilaca, o islamizmu kao autentičnom modernizacijskom činiocu u muslimanskim društvima (v. npr. T. Kulenović, Politički islam, Zagreb, 2008, 187-196). Ona se savršeno uklapa u neoosmanističku paradigmu. Domaći sekularni analitičari intelektualnih kretanja i grupisanja u Turskoj javno su skrenuli pažnju na postojanje neformalnog centra islamističkog delovanja u obrazovnoj i prosvetnoj sferi, nazvavši ga "malezijska braća" (svakako po analogiji s čuvenom islamističkom organizacijom Muslimanska braća). Reč je o međusobno čvrsto povezanim i solidarnim univerzitetskim profesorima i drugim intelektualcima koji su kraće ili duže vreme boravili na malezijskom Međunarodnom islamskom univerzitetu, a koji se u Turskoj, posebno od dolaska Erdoganovih islamista na vlast, dirigovano i planski raspoređuju na visoke državne i prosvetne dužnosti.

 Ahmet Davutoglu se ističe kao ključna ličnost ove bratovštine i s njom povezanih institucija (v. T. Tanış, "İşte Malezya'nın Türk Biraderleri", Hüriyyet, 15. 12. 2007). Već iz ove biografske pojedinosti nije teško pretpostaviti kojim civilizacijskim horizontima pripada pogled na svet, Weltanschauung, arhitekte i glavnog protagoniste neoosmanizma u spoljnoj politici Turske. A upravo je tu nemačku reč Davutoglu uneo u naslov svoje prve studije objavljene na engleskom jeziku, Alternativne paradigme: Uticaj islamskog i zapadnog Weltanschauung-a na političku teoriju (1993). Usledile su knjige: Civilizacijska transformacija i islamski svet (takođe na engleskom, 1994), Strategijska dubina: međunarodni položaj Turske (2001), Globalna kriza (2002) i Osmanska civilizacija: Politika, privreda, umetnost (2005). Profesor Davutoglu je veoma temeljno teorijski pripremio teren za nastup ministra Davutoglua, što ga među često geopolitički nedovoljno upućenim i jasnom strategijskom vizijom vođenim kolegama, mahom profesionalnim političarima "opštega tipa", čini retko ozbiljnom pojavom. Njegova misija, koja nikako nija samo praktičnopolitička, zaslužuje stoga ozbiljno uvažavanje, produbljeno izučavanje i adekvatno osmišljeno kritičko postavljanje. S Davutogluom je nužno ući u krajnje zahtevan dijalog.

Iako je svoje viđenje savremenog trenutka sveta i Turske u njemu Ahmet Davutoglu tematski i faktorski po makrosegmentima razradio u svim svojim publikacijama, nema sumnje da je za razumevanje spoljnopolitičke dimenzije njegovog neoosmanističkog koncepta daleko najvažnija studija Strategijska dubina: međunarodni položaj Turske. Ta knjiga je u vreme kad se pojavila ostala prilično nezapažena, a u fokus kritičke pažnje ušla je tek kad je uočeno da njen autor počinje da stavlja u spoljnopolitički pogon neke konzistentno osmišljene geopolitičke postavke (do 2010. godine doživela je čak 43 izdanja!).

Kao ključni pojam svoje neoosmanističke teorijske sheme A. Davutoglu uvodi pojam strategijske dubine (stratejik derinlik), koja podrazumeva komponente istorijske i geografske dubine. Turska, prema njegovom sudu, poseduje potencijal "strategijske dubine", pošto joj kao naslednici istorije i geografije Osmanskog carstva prinadleže velika istorijska i geografska dubina, jer je na središnjem evroazijskom geopolitičkom prostoru vekovima bila epicentar događaja. U tom pogledu ona ima značajne komparativne prednosti u odnosu na druge države u regionu a i šire, samo što se njima nije na odgovarajući način koristila.

 

Regionalna sila

 

Turska se može pohvaliti jedinstvenom geopolitičkom i geoekonomskom pozicijom na raskršću, ali i susretištu kontinenata, kultura i civilizacija, a u relativnoj blizini najvažnijih ležišta energetskih resursa. Ona je, kako se u Turskoj od pre izvesnog vremena rado govori, "srce Evroazije", te velike "šahovske table" na kojoj se igra i igraće se partija presudna za budućnost sveta.

Ahmet Davutoglu insistira na tome da Turska mora postati "centralna zemlja" novog evroazijskog poretka. To je, inače, u opreci s većinom poznatih starih i savremenih evroazijskih koncepcija, za koje je Turska eventualno samo marginalno evroazijski činilac. Osim rečenog, prednosti Turske su, prema Davutogluovom shvatanju, i njen demokratski poredak, prosečno mlado i dinamično stanovništvo, oformljeno civilno društvo i stabilna srednja klasa, kao i prilično razvijena naučna i tehnološka infrastruktura i propulzivna privreda. Obdarena svim pobrojanim kvalitetima, Turska sebi ne sme dozvoliti da u kontekstu najvažnijih svetskih zbivanja i dalje bude periferna država. Da bi ponovo zadobila ulogu regionalne sile i bitnog činioca na globalnoj političkoj areni, Turska bi, posle dužeg perioda neaktivnosti i pasivnosti, morala samosvesno prepoznati i bez kompleksa valorizovati svoj istorijski i geografski identitet.

Principijelno raskidajući s kemalističkom sponopolitičkom vizijom i praksom, Davutoglu preporučuje uravnoteženi pristup svim relevantnim regionalnim i globalnim činiocima, uz naglašavanje potrebe da u taj novi pristup bude sistemski ugrađena i razvijana i ekonomska dimenzija. Da bi se stekla potpuna predstava o sistemskoj celovitosti i sveobuhvatnosti Davutogluove strategijske vizije, valja navesti, onako kako on to u svojoj programskoj studiji čini, sve činioce relevantne za međunarodni položaj, snagu i uticajnost jedne države. Turski ministar, kao stalne/stabilne datosti, u obzir uzima istoriju, geografiju, demografiju i kulturu, a kao potencijalne - ekonomski, tehnološki i vojni kapacitet, čemu pridodaje, uslovno rečeno, subjektivne faktore: strategijsko razmišljanje, strategijsko planiranje i političku volju (Stratejik Derinlik, Istanbul, 2010, 17). Zaista, ništa bitno nije izostavljeno. Njegova formula buduće turske veličine glasi: neoosmanizam + panturkizam + islam = Velika Turska. Neoosmanizam je pretežno usmeren prema Bliskom istoku, ali i Balkanu, (pan)turkizam prema Centralnoj Aziji, a islam prema vascelom muslimanskom svetu, uključujući i njegovu dijasporu na Zapadu.

Radikalno i ekskluzivno prozapadno usmeravanje ukupnog državno-nacionalnog pregnuća Turske, a zanemarivanje Bliskog istoka i čitavog islamskog sveta svojstveno Ataturkovom civilizacijskom projektu, kao i tvrdokorno istrajavanje na takvoj orijentaciji, autor Strategijske dubine smatra neprirodnim otklonom od vlastite islamske i osmanske prošlosti. Naglašavajući da u najboljem interesu Turske takvu filozofiju i na njoj zasnovanu praksu treba revidirati, Davutoglu ne propušta da napomene kako je to nužno iz praktičnih, a nikako nekih ideoloških (= islamističkih) razloga.

Valja reći da ovakav stav nije nov, samo ga je sadašnji ministar inostranih poslova Turske saopštio na najeksplicitniji i najkoherentniji način. Jedan njegov istaknuti prethodnik na toj funkciji (1997-2002), takođe visokoobrazovani sociolog i uglađeni intelektualac umereno levog, laičkog i proevropskog habitusa, Ismail Džem (1940-2007), u svojim novinskim člancima i studijama objašnjavao je da Ataturk nije poništio Osmansko carstvo već ga je samo rasteretio prevaziđenog institucionalnog balasta koji ga je gušio i sputavao mu energiju. Prema Džemu, moglo se čak zaključiti da je Kemalova revolucija jedan istorijski "incident", a da bi Osmansko carstvo, da nije došlo do tog radikalnog reza, i samo postepeno evoluiralo ka modelu moderne evropske države, verovatno parlamentarne monarhije.

Pomalo paradoksalno, ali iz neoosmanističke perspektive posve logično, Džem zaključuje da je suštinu Ataturkovog patriotskog amaneta moguće verno slediti jedino reafirmisanjem osmanskog nasleđa koje je on rezolutno odbacio (v. npr. I. Cem, Turkey in the New Century, Mersin, 2000). I Davutoglu u svojoj knjizi ukazuje na to da je u vreme Turguta Ozala turskom politikom prevladao osmanistički tok, da bi zatim usledili Erbakanov islamizam, pa, kao reakcija, izoštreni okcidentalizam, a onda sjedinjeni levi i desni nacionalizam, odnosno turkizam. Teoretičar "strategijske dubine" ocenjuje da su svi ovi -izmi uvedeni u tursku politiku nepripremljeno i improvizovano, a da je neophodno osmisliti celovit, realističan i dugoročan nacionalni program koji bi uzimao u obzir sve prethodno navedene konstituente, jer su Osmanlije deo turske istorije, a islam jedan od elemenata turske kulture, okrenutost Zapadu povesno iskustvo, kao, uostalom, i turkizam.

Valja naglasiti da je Davutogluov neoosmanistički projekat prvenstveno sračunat na obnavljanje sfere uticaja koja bi se do najveće moguće mere teritorijalno poklapala s nekadašnjim provincijama Osmanskog carstva, pri čemu se pojedini duhovni, kulturni i politički elementi istorijskog osmanizma koriste kao "građevinski materijal" zdanja nove turske regionalne i globalne moći.

Racionalni neoosmanisti ne sanjaju o ukupnoj obnovi osmanističkog modela ni u ideološkom ni u državotvornom smislu, jer znaju da bi to u savremenim uslovima bilo nemoguće.