Feljton

 

Džon Hjuz-Vilson: Promašaji vojnoobaveštajnih službi i  zataškavanja (6)

 

Pogrešna taktika, nepredviđeni rezultati

 

 

Pukovnik Džon Hjuz-Vilson (John Hughes-Wilson) služio je 31 godinu u vojsci Velike Britanije, od toga preko 20 u britanskom obaveštajnom korpusu. Obaveštajne dužnosti odvele su ga, kao komandanta i kao oficira generalštaba, na Foklande, Kipar, Arabijsko poluostrvo, u Severnu Irsku i u „džungle" prostorija britanske vlade (Whitehall); tokom svoje službe radio je sa zvaničnicima iz 22 različite države. Penzionisao se s dužnosti člana Političkog štaba NATO-a, a  zatim postao pisac i komentator specijalizovan za vojnu istoriju i obaveštajne teme. Aktivan je član ili saradnik više državnih i naučnih institucija Velike Britanije.

Njegova knjiga "Promašaji vojnoobaveštajnih službi i  zataškavanja" za srpsko govorno područje prevedena je i štampana u izdanju izdavačke kuće "Albion boks". Recenzenti knjige su srpski generali Branko Krga i Aleksandar Dimitrijević, bivši načelnici vojne obaveštajne službe. Magazin Tabloid dobio je ekskluzivno pravo da u nekoliko nastavaka objavi najvažnije nastavke iz ovog vanserijskog publicističkog dela.

 

 

Džon Hjuz Vilson

 

 

Kako bi bili sigurni da se greške načinjene pre Perl Harbora nikada neće ponoviti, aktiviran je formalni nacionalni štab za obaveštajne procene, s prvenstvenim zadatkom da predsednik i njegovi savetnici uvek imaju pristup najboljim i najsvežijim informacijama, bez obzira na cenu. Teoretski, do ranih šezdesetih godina, samo dvadeset godina posle Perl Harbora, vlasti SAD su bile gospodari najmodernije i svakako najbolje podržane obaveštajne službe na svetu.

Kada je profesor Nortkot Parkinson (C. Northcote Parkinson) formulisao svoj čuveni zakon, prema kome se „posao širi tako da popuni vreme preostalo za njegovo obavljanje", mislio je podjednako na korporativne organe i na državnu birokratiju.

Parkinsonovo iskustvo s posleratnom socijalističkom birokratijom u Britaniji je i rečito i depresivno, pa nikad nije potcenio spremnost državnih činovnika da se bore za vlast i uticaj u međusobnim prepirkama oko nadležnosti, što su isto tako bolne i okrutne bitke kao i one u upravnim odborima korporacija. To je, kao što je Parkinson tužno primetio, samo ljudska priroda, a korporativne organizacije nisu ništa drugo nego široka ljudska priroda s memorandumom.

Birokratizovani Vašington nije bio izuzetak. Mada su sposobnosti da se dođe do obaveštajnih podataka uvećane stotinu puta od Perl Harbora, jedan nepredviđeni sporedni efekat povećaće vrednost uloga za svađu vašingtonskih birokrata. Nove i moćne obaveštajne agencije dobile su nove i velike budžete. Kao posledica toga, do početka šezdesetih godina, takmičenje između obaveštajnih agencija postalo je nov obaveštajni problem za SAD...

Americi su zaista bili potrebni novi obaveštajni kapaciteti. Posle Drugog svetskog rata i ponižavajućeg prekida finansijske pomoći Grčkoj, 1947/48, britanska imperijalna moć je propala. Umesto nje, prema frazi Sančea de Gramonta (Sanche de Gramont), Amerika je s odlučnošću i entuzijazmom prihvatila „borbu za svet", preuzimajući ulogu vođe slobodnog sveta. Bilo je potrebno parirati izazovima komunističke ekspanzije, otelotvorene u Sovjetskom Savezu i njegovim revolucionarnim saveznicima, pa je Amerika punim srcem preuzela novu globalnu odgovornost.

Dani izolacionizma iz perioda pre Perl Harbora bili su davno zaboravljeni. Ovaj novi stav nije nigde bolje definisan nego u govoru Teodora Sorensena (Theodore Sorensen) povodom inauguracije Džona Kenedija, 1961, a koji je izražen rečima „mi ćemo platiti svaku cenu, poneti svaki teret". Mnogi su ovo shvatili kao neku vrstu globalnog blanko čeka. Za poletne američke obaveštajne agencije ovo je bilo proleće nade. Homerski sukob ideologija s nepopustljivim i sposobnim neprijateljem, podgrevan očigledno neograničenim količinama poreskih dolara, dao je borbi vatrenost i uverenje koje samo uzvišen i dobro finansiran cilj može darovati. Ovo nigde nije bolje pokazano primerom nego u Vijetnamskom ratu.

 

 

 Podela Vijetnama

 

Mada je Vijetnam u suštini bio francuski postkolonijalni problem, u početku su Britanci bili umešani u sve. Uprkos De Golovoj retorici i njegovim „slobodnim Francuzima", kada su se Japanci predali u avgustu 1945, Francuska nije bila sposobna da odmah preuzme vlast u svojim predratnim kolonijama na Dalekom istoku. Uspešan nacionalista - ali i komunista - lider pokreta otpora Ho Ši Min (Ho Chi Minh) odmah je u ime Vijetmina (Liga za nezavisnost Vijetnama), a u korist vijetnamskog naroda, proglasio Nezavisnu Demokratsku Republiku Vijetnam.

Najbliže savezničke snage u avgustu i septembru 1945. bile su britanske, a one iz očiglednih razloga uopšte nisu gajile simpatije prema komunističko-nacionalističkim ustancima. Tako su trupe 20. indijske divizije generala Grejsija okupirale Sajgon pod uslovima navedenim u dokumentu predaje koji je potpisan u Tokijskom zalivu i odmah počele da uspostavljaju predratno stanje.

Kao i uvek pragmatičan, a svestan opasnosti od nemira na ulicama, britanski general je preuzeo neuobičajen korak - da, bez obzira na privremenu vladu Vijetnama, ponovo naoruža japanske vojnike, formalno postavi njihove oficire kao savezničke šerife i pošalje „poražene osvajače" na ulice Hanoja da održavaju red i mir, kao što su efikasno radili i u prethodne tri godine. Japanci su, očigledno, bili vrlo uspešni čuvari mira jednom kada je šok Vijetnamaca zbog njihovog povratka prošao.

Pomalo bez daha, na brzinu upućen tim francuske kolonijalne vlade pojavio se krajem septembra 1945. i zauzeo štab Vijetmina radi preuzimanja kontrole nad svojom kolonijom. Britanci su se povukli, ostavljajući Francuze da upravljaju jogunastim građanima Indokine. Međutim, već je bilo prekasno. Divljački rat za nezavisnost Vijetnama brzo je destabilizovao nov francuski režim. Rat su uglavnom predvodili heroji antijapanskog otpora, organizovani u Vijetmin (koje su Britanci i Amerikanci dobro naoružali 1944/45. godine), na čelu sa lukavim i bezobzirnim nacionalističkim liderom Ho Ši Minom.

Do 1954. sve je bilo završeno. I pored najvećih napora, Francuzi su bili nadmudreni, nadjačani i pobeđeni. Vrhunac je bio na severu, kod Dijen Bjen Fua (Dien Bien Phu), 260 kilometara zapadno od Hanoja, gde je Vijetmin pod komandom generala Đapa (Giap) opkolio i blokirao veliki francuski garnizon. Tokom dva meseca, u proleće 1954, 16.000 francuskih vojnika bilo je opkoljeno i iscrpljeno u borbama s preko 50.000 Vijetnamaca koji su imali masovnu podršku artiljerijskih baterija. Pad ovog garnizona, 8. maja 1954, označio je konačan poraz francuskih snaga. Francuzi su ozbiljno potcenili odlučnost, veštine i borbenu moć vojske Vijetmina, a pad Dijen Bjen Fua označio je kraj francuske kolonijalne vlasti u Indokini.

Od 8.000 Francuza koji su otišli u zarobljeništvo, samo se 3.000 kasnije vratilo da o svojim mukama pričaju naciji koja je želela samo da zaboravi to poniženje. Senka Dijen Bjen Fua i sećanje na poniženje koje je doživela dobro obučena i opremljena zapadna vojska od jedne „seljačke azijske armije" u narednim će godinama opsedati druge generale u Vijetnamu.

Ženevski mirovni sporazum iz 1954. vratio je Vijetnam Vijetnamcima, ali je u suštini podelio zemlju na dva dela, s prokomunističkim Severnim Vijetnamom, severno od 17. paralele, i antikomunističkim Južnim Vijetnamom, južno.

Do 1956. Vijetnam se polarizovao u dve antagonističke nacije: jedna je bila totalitarna komunustička, a druga korumpirana despotska država. U sklopu južnog dela nalazilo se i seme budućih problema. Komunistički Sever uporno je ponavljao Ho Ši Minov zahtev da upravlja celim Vijetnamom, a među 900.000 izbeglica na Jugu, od kojih su mnogi bili katolici koji su pobegli od čistki Vijetminovog radničkog raja, nalazilo se tvrdo jezgro profesionalnih revolucionara s instrukcijama da destabilizuju korumpirani režim predsednika Dijema. Tako je rođen Vijetkong (VC), oružano krilo Nacionalnooslobodilačkog fronta Južnog Vijetnama (NLF).

 Kenedijeva katolička politika

 

Do 1961. ove komunističke pobunjeničke grupe kontrolisale su više od 85 posto Južnog Vijetnama, uglavnom ruralna područja. Nezadovoljstvo Dijemovom zapovedničkom vladavinom bilo je veliko, a izgledalo je da je kombinacija komunizma, nacionalizma i religijske opozicije spremna da destabilizuje celu zemlju. Početkom te godine bilo je 600 napada Vijetkonga mesečno. U tim uslovima, novi američki predsednik Kenedi osetio je obavezu da podrži priznati antikomunistički režim u ovom izuzetno nestabilnom regionu. Suočen sa izborom da podrži Laos - koji je bio upleten u svoj sopstveni antikomunistički rat - ili Južni Vijetnam, Kenedi je izabrao Južni Vijetnam. To je bila pločica za igru domina u jugoistočnoj Aziji koju će SAD podupreti po svaku cenu, kao primer američke odlučnosti da „podrži svakog prijatelja i da se suprotstavi svakom neprijatelju".

Do današnjih dana traje neprestana debata o stvarnim faktorima koji su uticali na Kenedijev konačan izbor domine.

 Pored ideološke podele između severa i juga Indokine, u Vijetnamu je postojala i duboka religijska podela između budizma i katoličanstva. Posle pobede komunista nad Francuzima, mnogi katolici su odabrali da se presele na jug. I pored svojih diktatorskih tendencija, Dijem je bio primeran katolik i molio je Zapad za pomoć, između ostalog i na bazi toga što je predsednik Kenedi bio odan katolik, čija je porodica tokom mnogo godina korisitla glasače katolike u nastojanju da pridobije glasove za klan Kenedijevih. Istraživači mutnog sveta politike Nove Engleske pedesetih i šezdesetih godina nikada nisu razjasnili uticaj katoličkog kardinala za Boston, Kenedijevu izbornu bazu, ali niko ne negira da je postojao izvestan religijski uticaj.

Među mnogim američkim političkim analitičarima ostaje jaka sumnja da Kenedi, kao prvi američki katolički predsednik, nije bio u potpunosti nepristrasan kada je odlučio da podrži Dijema.

Šta god da je bio razlog, bila je to sudbinska odluka. U decembru 1961. prve borbene jedinice SAD, sa 33 helikoptera za teški transport, stigle su u Vijetnam, a u februaru je nova komanda (Komanda SAD za vojnu pomoć Vijetnamu - MACV) otpočela operacije. Počelo je ono što će biti nazvano „duga noćna mora Amerike".

Američko učešće u Vijetnamu je uskoro počelo da se širi. Godine 1965, 9. brigada marinaca SAD iskrcala se na obalu kod Da Nanga i u proleće te godine SAD su počele program otvorenih napadnih vazdušnih operacija protiv komunističkih utočišta i objekata u Severnom Vijetnamu. Da bi dopunile vojnu podršku, SAD su upumpavale skoro četvrt milijarde dolara godišnje u Južni Vijetnam. Brojno stanje kopnenih snaga je sa 1.000, koliko ih je bilo 1960, naraslo na 300.000 do 1966. godine. Američka vojna mašinerija bila je u punoj meri angažovana u jugoistočnoj Aziji.

Gubici su, takođe, rasli. Godine 1965. poginulo je 1.584 vojnika SAD. Tokom jedne godine broj je porastao na skoro 5.000. Iznenada, daleki rat je počeo da utiče na domove i porodice širom svake države američke unije. Još važnije, rat je počeo da dobija novu dimenziju. To nije više bila samo borba za „srce i razum" naroda Južnog Vijetnama: rat u Vijetnamu je sada, takođe, postajao borba za srce i razum američkog naroda, od koga je traženo da podrži Južni Vijetnam ne samo poreskim dolarima nego i telima svojih najdražih sinova.

Svaki aspekt rata u Vijetnamu postao je predmet intenzivnog ispitivanja američke štampe i televizije, s rezultatom da se početkom 1966. Amerika praktično borila na dva fronta. Vodila je dnevne divljačke borbe s bezobzirnim i nevidljivim neprijateljem u jugoistočnoj Aziji; u isto vreme pokušavala je da ubedi skeptičnu javnost da je podržavanje korumpiranog i nedemokratskog stranog režima, „zbog svađe u udaljenoj zemlji između dva naroda o kojima ne znamo ništa", u interesu američkih porodica, glasača i poreskih obveznika.

To je bio izazovan zadatak, bez obzira na to da li bila reč o antikomunističkom raju ili ne. Jer je to, najpre za Kenedija, a zatim za Džonsona i njegove savetnike, bilo stalni izvor brige: izgleda da domaća pitanja uvek utiču na vođenje nepopularnog rata.

Do 1967. Amerikanci su praktično dobili rat. Masovna infuzija ljudi, materijala i pomoći, udružena s novim taktikama, boljim obaveštajnim radom i reformama administracije i vojske Južnog Vijetnama, dovela je Vijetkong i njihove sponzore sa severa do prvih faza poraza. I preko toga, pored rastućeg antiratnog pokreta u SAD, srednji sloj Amerikanaca još je široko podržavao Džonsonovo vođenje rata. General Vestmorlend (Westmoreland) mogao je ispravno zapisati: „Posle nešto duže od godinu dana borbi s brojnim američkim trupama, komunistički gubici su dramatično narasli, a bez ikakvog vidnog uspeha koji bi mogli pokazati."

Bilo je takođe jasno da su napori za smirivanje stanja na jugu počeli da daju rezultate. Bezbednost i povećan ekonomski prosperitet doveli su do ponovnog uspostavljanja stabilne vlade. Na primer, do 1967, samo 20 od 242 provincijske oblasti na jugu nije bilo pacifikovano. Logistička infrastruktura Vijetkonga, koju su njegovi kadrovi i partijski vernici tako pažljivo gradili tokom deset dugih godina, bila je skršena i nije je bilo moguće brzo zameniti.

Isto tako, ni moral i odanost Vojske Severnog Vijetnama (NVA) i njenih saveznika iz Vijetkonga, koji su serijom velikih operacija „pretraži i uništi" isterani iz svojih uporišta, nije se mogao lako povratiti. U jednoj od najvećih operacija („Džankšn siti"), u proleće 1967, u kojoj je uz masovnu vazdušnu i vatrenu podršku angažovano preko 26.000 američkih i južnovijetnamskih vojnika, ubijeno je preko 2.700 vojnika NVA i Vijetkonga. Tajni štab komunista u Južnom Vijetnamu (COSVN - Centralni ured za Južni Vijetnam) bio je primoran da prebegne preko granice u Kambodžu.

Obe strane su priznale da je ova operacija, uz druge manje napade, sasvim sigurno bila najveći uspeh za SAD i ozbiljan poraz za komuniste.

Zaplenjeni dokumenti potvrđuju ovaj stav. Tekstovi NVA iz tog vremena beleže povećanje broja prebega vojsci marionetskog režima Južnog Vijetnama i gubljenje vere do tada ubeđenih komunističkih boraca na jugu. Na primer, u dnevniku jednog zarobljenog vojnika NVA govori se o stalnom prekoru partijskih kadrova (oficira) „da ne dezertiraju u marionetsku vojsku" i beleži kritika zbog „slabe ideologije, lošeg osećaja za organizaciju i polovičnog izvršavanja naređenja" njegove jedinice. Ovi i mnogi drugi slični dokumenti toga vremena nisu zapis revolucionarnih snaga koje se hvališu predviđanjem konačne pobede. Naprotiv, u njima se govori o gubljenju iluzija, užasnim gubicima, nedostatku hrane i municije, neprestanom strahu od američkog bombardovanja, padu morala, greškama i očaju. Komunističke operacije su se raspadale.

U ovim uslovima bliskog poraza, komunistička partija Severnog Vijetnama je u julu 1967. održala sastanak. Vođstvo Severnog Vijetnama bilo je zapanjeno i opsegom i uspehom intervencije SAD; još važnije, mnoge od njihovih marksističkih analiza razvoja političko-vojne situacije pokazale su se kao obično smeće. Nastala debata o partijskoj strategiji bila je duga, ogorčena i optužujuća. Komunisti su shvatili da njihova strategija ponovnog ujedinjavanja zemlje propada i da borbena moć i odlučnost njihovih snaga u Južnom Vijetnamu nestaje. Međutim, takođe su shvatili da, bez obzira na uspehe SAD i Vojske Južnog Vijetnama (ARVN), u poziciji SAD postoje ozbiljne potencijalne slabosti, koje se preorijentacijom prioriteta i resursa mogu eksploatisati.

Komunistička analiza identifikovala je brojne faktore na jugu koji se mogu iskoristiti. Određene su dve ključne oblasti: tanka linija nesigurne podrške američke javnosti ovom ratu i vladi SAD uočena je kao potencijalna slabost; i drugo, postojale su veoma ozbiljne političke teškoće u koaliciji neokolonijalne Amerike i Južnog Vijetnama. Sever je oba ova u suštini politička cilja do tada prilično zanemarivao. S vojne strane, priznato je da su nekoordinirani napadi na veće sastave SAD bili izrazito neuspešni i da će verovatno tako i ostati. Međutim, rezonovali su stratezi Severa, ograničene „spektakularne" prepade na stacionarne logističke baze kao što su skladišta goriva i municije i aviobaze, bilo je relativno lako organizovati i bez rizika od teških ljudskih gubitaka. Oni će, takođe, dobro izgledati na televiziji.

Ovo su bili lukavi zaključci. Seme Tet ofanzive je posejano....

 

 Pobeda jastrebova

 

Na debatu u Hanoju umnogome su uticali i drugi faktori, koji nisu bili odmah uočljivi za zapadne posmatrače toga vremena. (Za razliku od mnogo otvorenijih debata demokratskih društava, Hanoj „nije prodavao ulaznice za savetovanja svog rukovodstva").

 Mada ne postoji zvaničan trag tajne konferencije o politici i strategiji koja je održana u Hanoju jula 1967, tokom godina postalo je moguće skupiti detalje glavnih tema rasprave. Na primer, američka kampanja bombardovanja Severa počela je, bez sumnje, da nagriza njegov sistem. Mobilisano je oko 600.000 civila kako bi državna infrastruktura bila popravljana i funkcionisala, a još 145.000 vojnika angažovano je u protivvazdušnoj odbrani Severnog Vijetnama. Bombardovanje je prouzrokovalo ozbiljne ekonomske probleme i poteškoće narodu, ozbiljno iscrpljujući male, siromašne i borbeno orijentisane resurse ove države.

U datim uslovima nije iznenađujuće ako se pojavi interna opozicija ratu s Jugom. Ako se pročita interesantan članak u zvaničnim novinama Kvan Doi Njan Dan, od 22. jula 1967, moguće je kao u ogledalu videti unutrašnje funkcionisanje komunističkog vođstva Severnog Vijetnama. Članak (koji je namenjen čitaocima u Severnom Vijetnamu) otvoreno kritikuje „službenike Š...Ć koji ne shvataju smrtne i nepomirljive razlike između SAD i Severnog Vijetnama" i izgleda „da veruju kako bi Hanoj mogao učiniti ustupke radi postizanja sporazumnog mira".

Samo postojanje grupe funkcionera Komunističke partije Severnog Vijetnama koji su očigledno bili protiv nastavka rata, bez obzira na zaobilaznu identifikaciju, značajan je pokazatelj temperature i polarizacije na ovoj tajnoj debati u Hanoju. Kada se prisetimo da je drugi izvorni strah bio da SAD mogu praktično pokrenuti invaziju na Severni Vijetnam (general Đap, pobednik kod Dijen Bjen Fua, upozorio je, ranije te godine, partijske vernike na potrebu da se domovina odbrani od amfibijske invazije SAD), sasvim je razumno da verujemo kako je sredinom 1967. vođstvo Severnog Vijetnama bilo podeljeno i zastrašeno. Nema sumnje da su učesnici ove konferencije bili podeljeni na golubove i jastrebove, na one koji su tražili makar privremen dogovor sa SAD i one koji su, u pokušaju da uliju novu energiju borbi za ujedinjenje Vijetnama, želeli da zadaju neki spektakularan udarac.

Na kraju su jastrebovi pobedili...

  Đap je iskreno verovao da će mobilizacijom svih komunističkih resursa - političkih, diplomatskih i vojnih - za seriju transparentnih napada u svakom naselju i gradu na jugu, Vijetmin i NLF Južnog Vijetnama uspeti da stvore jak revolucionarni katalizator, koji će izvesti ljude iz njihovih domova da zbace jaram kapitalističke eksploatacije.

U vojnom smislu, a imajući u vidu situaciju u Južnom Vijetnamu, Đapova političko-vojna analiza je skoro budalasta. Međutim, ponekad se desi da čak i pogrešna taktika ima nepredviđene strategijske i psihološke rezultate. Ovo se dokazalo i u Tet ofanzivi.

 

(Nastviće se)