Feljton

Stogodišnjica ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve (7)

Napoleonov uticaj na pravoslavnu Dalmaciju

Svečano proglašenje obnovljene patrijaršije 1920. godine održano je u sabornoj dvorani Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, koja je za tu priliku bila posebno ukrašena slikama iz novozavetne i nacionalne istorije. Bilo je tu i originalno Miroslavljevo jevanđelje, kao i srebrni pehar kneza Lazara i kneginje Milice. Na stolu, za kojim je sedelo petnaest arhijereja, stajao je krst cara Dušana iz Visokih Dečana. Saborsku odluku o vaspostavljanju Srpske patrijaršije saopštio je mitropolit Dimitrije, a pročitao je tuzlanski mitropolit Ilarion. Svečanost je završena blagodarenjem u patrijaršijskoj crkvi, Sabornom Hramu Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima. Time je Srpska pravoslavna crkva postala jedna od prvih velikih crkvenih organizacija koja je prilagodila svoju unutarnju svetovnu organizaciju novouspostavljenom svetskom poretku nakon Prvog svetskog rata.

Stevan Zivlak

Bokokotorska episkopija je eparhija Srpske pravoslavne crkve, koja je postojala između 1870. i 1931. godine sa središtem u Kotoru, obuhvatala je Boku kotorsku, Paštroviće (oblast Budve i Petrovca) i staru dubrovačku oblast. Do pred kraj 18. veka, s malim izuzecima, Boka je potpadala pod staru episkopiju, kasniju Mitropoliju zetsku, čija je rezidencija u prvo vreme bila na Prevlaci kod Kotora, kasnije oko Skadarskog jezera, i najzad na Cetinju.

Kad je Požunskim mirom (1806) Dalmacija došla pod francusku vlast, Napoleon je osnovao posebno Srpsko-pravoslavno vladičanstvo za Dalmaciju, a 1810. godine i posebno „veliko vikarstvo" za Boku. Prvi Vikarni arhijerej bio je arhimandrit Gerasim Zelić. Tako je ostalo i kasnije, kad je Dalmacija s Bokom došla pod austrijsku vlast (1814). Prvu ideju, da se osnuje zasebno Bokokotorsko vladičanstvo, dao je književnik Stjepan Mitrov Ljubiša, koji je, kao poslanik na Carevinskom veću u Beču, najviše i uticao, da je car Franc Jozef I, posle slamanja Bokeljskog ustanka 1869. godine, odobrio da se osnuje samostalna Bokokotorska episkopija, što je učinjeno 6. novembra 1870. godine.

Pravoslavni Srbi su se nadali da će nova eparhija ostati u duhovnoj zajednici sa Karlovačkom mitropolijom, državne vlasti Austrougarske su imale druge zamisli. Nakon imenovanja uglednog arhimandrita Gerasima Petranovića za prvog episkopa nove eparhije, koje je izvršeno 25. februara 1871. godine, pojavio se problem oko njegove hirotonije, budući da je karlovački mitropolitski tron u to vreme bio upražnjen. Ovo pitanje se razvlačilo pune tri godine, a u međuvremenu su vlasti pripremale stvaranje potpuno nove mitropolije. Carskom odlukom od 30. marta1874. godine, Bokokotorska eparhija je zajedno sa Dalmatinskom eparhijom spojena sa novoustanovljenom Bukovinsko-dalmatinskom mitropolijom sa središtem u Černovcima. Samom Bukovinom upravljao je mitropolit, dok su obe srpske eparhije u Dalmaciji bile u nadležnosti svojih episkopa. Tek nakon toga, Gerasim Petranović je 9. maja 1974. godine hirotonisan za episkopa od strane bukovinskog mitropolita, a potom je 26. maja svečano ustoličen u Kotoru. Eparhijom je upravljao veoma uspešno, sve do smrti 1906. godine.

Prema podacima iz 1927. godine eparhija je imala 4 protoprezviterata (kotorski, risanski, hercegnovski i budvanski) sa 49 parohija, 215 crkava, 37 sveštenika i 26.448 duša.

Bukovinom je upravljao mitropolit iz Černovca, dok su eparhije u Dalmaciji bili u nadležnosti episkopa. Najviši crkveni organ je bio sveti sinod koji se sastajao samo u vanrednim okolnostima. Zbog geografske udaljenosti eparhija od mitropolijskog sedišta sinod nije zasedao u Černovcima već u Hramu Svete Trojice u Beču. Sveštenstvo se školovalo na bogoslovnom fakultetu černovičkog univerziteta i zadarskoj bogosloviji. Crkva je okupljala 535.042 vernika i brojala oko 330 sveštenika u Bukovini (1906); u Dalmatinskoj eparhiji 89.951 vernika, 77 sveštenika, 54 parohije i 3 manastira (1910); a u Bokokotorskoj 31.275 vernika, 64 sveštenika, 44 parohije i 8 manastira.

Nakon sloma Austrougarske u Prvom svetskom ratu, mitropolit Vladimir Repta je dopustio da se dalmatinske eparhije vrate Karlovačkoj mitropoliji 1919. godine, koje su potom ušle u obnovljenu Srpsku crkvu. To je bio kanonski ispravan postupak pošto je Majka Crkva Bukovinske eparhije bila Karlovačka mitropolija sa kojom je održavana stalna duhovna i kanonska veza.

Iste godine kada je ujedinjena Rumunija, Bukovinska mitropolija je, zajedno sa Erdeljskom i Besarabijskom, priljučena Rumunskoj crkvi. Godine 1925. promenila je naziv u Bukovinsko-hotinska mitropolija. Izbijanjem Drugog svetskog rata i sovjetskom okupacijom Bukovine 1940. godine, mitropolija je rasformirana i podeljena u dve eparhije: Sučavsku (južnu) i Černovičku (severnu). Rumunija je sledeće godine povratila Bukovinu, pa je mitropolija ponovo uspostavljena - ali to je bilo kratkog veka - prestala je da postoji na kraju rata novim dolaskom sovjetskih vlasti.

Danas, na prostoru severne (ukrajinske) Bukovine deluje Černovička eparhija Ukrajinske pravoslavne crkve, dok u južnom (rumunskom) delu Moldavsko-bukovinska mitropolija Rumunske pravoslavne crkve sa sedištem u Jašiju.

Gotovo od samog osnivanja Dubrovnika i na njegovoj teritoriji, koja se širila zadobijanjem poseda okolnih srpskih vladara, borave i žive u tom gradu ili u njega dolaze i tu ostaju Srbi istočne hrišćanske crkve, iz vrlo uglednih porodica Srbije, Bosne, Hercegovine a većina iz skromnih društvenih redova.

Ilirska provincija

Krajem osamnaestog veka, 1790. godine, pravoslavna srpska zajednica, uglavnom naseljena na dubrovačkim Pilama, registrovala se, na osnovu zakona o bratovštinama, kao crkvena opština. Ova crkvena opština je uporedo sa činom ozvaničenja adaptirala kuću na Posatu u crkvu u kojoj su monasi sa Trebinja i iz Hercegovine, povremeno, o praznicima, održavali crkvene obrede

Sa dolaskom Napoleonovih trupa, padom Dubrovnika i osnivanjem Ilirske provincije, ovo stanje je i globalnije uređeno. Francuzi su svojim zakonima legalizovali postojanje pravoslavne crkvene opštine u Dubrovniku i ona je bila, zajedno sa ostalim dalmatinskim i bokokotorskim u sastavu Dalmatinske eparhije a pod jakim uticajem mitropolita u Sremskim Karlovcima, kojima je episkopija bila potčinjena.

Pored crkve na Posatu i crkve i groblja na Boninovu, dubrovačka crkvena opština je nameravala da podigne saborni hram u Gradu, o čemu su njeni prvaci, pre svih trgovac i posednik a veliki dobrotvor Božo Bošković (1815-1879), revnosno i često obaveštavali dalmatinskog vladiku Stefana Kneževića, od koga su tražili i dobijali pomoć.

Govoreći o pripremama za podizanje hrama, u pismu od 2. marta 1865., Bošković konkretno moli episkopa za angažovanje: "... nama je potrebno dopušćenje vlade da crkvu zidati možemo, a najviše nam je potreba od novca. Što se tiče dopušćenja tu ćete nam vi najviše pomoći i svojski zauzeti se; a novca uzdamo se od premilostivog cara dobiti. Kada je Kninjane, Skradinjane i mnoge druge pomogao, neće na nas Hercegovce, koji smo u blago krilo njegovo pritekli, najviše da slobodu vere svoje i divotu blagolepija pravoslavnog uživamo. I tu ćete nam vi pomoći..." Prvih desetak godina Dubrovčani su sa odobravanjem pratili nastupanja i u političkom smislu svoga vladike, koji je, po položaju, bio i član Dalmatinskog sabora: "Kadno 1861. godine bijaste vođ narodnijeh zastupnika, mi s ponosom ime Vaše spominjasmo, a kad svečano rekoste da uza Vas 80.000 pravoslavnijeh u Dalmaciji stoji, srećnima sebe smatrasmo što i mi u tom broju bijasmo, uvjereni da biste Vi sveđ i u svakoj prigodi najvjerniji potpor i neumorni branitelj narodnosti naše bili".

Krajem 1867. državnim zakonom je ukinuto tutorstvo političke vlasti nad crkvom. Bečko Ministarstvo vera i prosvete zatražilo je od crkvenih velikodostojnika da pismeno iznesu svoje zamisli o uređenju crkve i njenih zakonskih prava. Dubrovčani su se pridružili bokokotorskim opštinama u njihovom odbijanju da, na poziv vladike Stefana Kneževića, dođu u Zadar na dogovor povodom novog zakona o uređenju i upravljanju crkvama u carevini.

Ideja o formiranju samostalne bokokotorske eparhije datira samim osnivanjem Dalmatinske episkopije, odnosno izdvajanjem ove oblasti iz jurisdikcije Cetinjske mitropolije, koje je sproveo francuski general Marmon po Napoleonovoj zapovesti 1808. Ona je aktualizirana spornim političkim potezima episkopa Kneževića, koji su među crkvenim opštinama izazivale revolt i nerazumevanje. U taj svojevrsan razlaz aktivno se uključio i Stefan Mitrov Ljubiša, koji je u svemu video i ugrožavanje svoje vrlo aktivne političke uloge u Dalmatinskom parlamentu, tokom izbora 1864. i 1866, a nameravao je da ostvari i svoje zamisli u pogledu imenovanja novog episkopa. Ljubiša je, u saradnji sa bokokotorskim opština, 1866. krenuo u energičnu akciju za osnivanje samostalne eparhije. On je 10. juna 1867. sastavio molbu caru za uspostavljanje novog vladičanstva, koju su potpisali sveštenici svih crkvenih opština. Kotorska opština je o ovome obavestila patrijarha Samuila Maširevića u Sremske Karlovce telegramom od 5. februara 1868.

Kotorani u svojoj redovnoj prepisci pismom od 8. aprila 1868. obaveštavaju o tome Dubrovčane. Ovoj poruci je priloženo i patrijarhovo pismo od 16. marta 1868. kojim on podržava osnivanje samostalne episkopije. Takođe se kaže da se opštestva Kotorsko, Hercegnovsko, Budvansko i Risansko, i nadalje i dodatno zalažu, preko Stefana Mitrova Ljubiše, da se osnuje samostalna eparhija .

Pristanak Dubrovčana je uključen u osnovni dokument, takozvani memorandum, kojim se oglasio Odbor skupština održan o Ivandanu 1869. u Kotoru a kojim se traži uspostavljanje samostalnog vladičanstva. Smatra se da je autor memoranduma takođe Stefan Mitrov Ljubiša.

Crkveno tutorstvo u Kotoru je obavešteno 20. septembra 1869. da je car ovlastio ministra vera da izvrši pripreme za osnivanje posebnog episkopata za Kotor i Dubrovnik. Ovaj posao na određeno vreme je odložio bokeljski ustanak. Međutim, car je, po svemu sudeći, uz odobravanje zahteva ustanika u obzir uzeo i molbu za osnivanje episkopije.

Episkopija bokokotorska i dubrovačka utemeljena je početkom novembra 1870. godine, sa sedištem episkopa pri crkvi sv. Nikole u Kotoru. Od 1878. ovoj episkopiji pridodat je i predeo Spič, koji je do tada bio pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije.

Po smrti patrijarha Maširevića, administrator, budimski episkop Arsenije Stojković, preuzeo je brigu oko formiranja nove episkopije. On je od vladike Kneževića zatražio da predloži kandidate za novog episkopa, uz konsultacije sa tadašnjim dalmatinskim namesnikom Gavrilom Rodićem, ali i sa Stefanom Mitrovim Ljubišom. Za episkopa novoosnovane Bokokotorsko-dubrovačke eparhije naimenovan je početkom marta 1871. arhimandrit, konzistorijalni savetnik, profesor Zadarske bogoslovije Gerasim Petranović. Spič je oblast uz obalu južnog Jadrana, od Čanja na severozapadu do poluostrva Ratac, na jugoistoku, te je i ta oblast potpala pod jurisdikciju novoosnovane eparhije. Područje Spiča u pretursko vreme, dosezalo je do Lastve (Petrovac na moru), što se može utvrditi na osnovu poseda koji je kralj Milutin poveljom iz 1306/7. godine darovao ratačkom manastiru.

Carskim ukazom od 23. januara 1873. novoosnovana Bokokotorska i dubrovačka i Dalmatinska eparhija izdvojene su iz Karlovačke mitropolije i priključene novoj Bukovinskoj mitropoliji sa sedištem u Černovici. Ovakav potez vlasti različito je tumačen, dok jedni istoričari smatraju da je to rezultat nove administrativne podele Austrougarske, drugi u tome vide dokaz umešnosti održanja vlasti monarhije dobro promišljenim podelama unutar naroda koje je obuhvatala svojim granicama.

Prisjedinjenje Bokokotorske i dubrovačke episkopije Bukovinskoj mitropoliji, odnosno njeno odvajanje od Sremskih Karlovaca, izazvalo je revolt i tugu u Dubrovniku. Pomoć je tražena na sve strane i od starog prijatelja i saradnika Stefana Mitrova Ljubiše, kojem Dubrovčani 1873. pišu: "Podloženje pravoslavne Eparhije Bokeljsko-Dubrovačke novoj mitropoliji Bukovinskoj nemilo je dirnulo vjerni narod ovaj. Predstavnici Crkvene opštine ove učtivo vas mole da izjavite pred najvišim mjestom - ako je dopušteno, njihovu nepokolebljivu vjernost prema svom premilostivom Caru i Kralju Franu Josifu Prvom i najtopliju blagodarnost na nebrojenijem milostima njima ukazanim - i da podnesete najsmjerniju molbu da bi se Njegovo Veličanstvo smilovalo ostaviti Bokeljsko-Dubrovačku eparhiju i u buduće u svezi s Patrijaršijom Karlovačkom..."

Nije vredelo ni to što je, Ljubiša podneo interpelaciju ministru vera i prosvete kojim ukazuje na apsurdnost ovakvog novouspostavljenog crkvenog ustojstva.

Episkop Gerasim je posvećen u Beču, 21. maja 1874, od bukovinskog mitropolita Teofila Bendele, u prisustvu dalmatinskog episkopa Kneževića.

Episkop Gerasim Petranović (1874-1906.) je u istoriji zapamćen kao vredan i revnostan arhipastir, čovek učen i rodoljubiv". Osnovao je konzistoriju, izdavao šematizam a bavio se i književnim i naučnim radom.

U literaturi se može sresti stav da je Dubrovnik pridodat novoosnovanoj episkopiji zbog povećanja brojnosti i teritorije. Međutim, sasvim je očigledno da su dubrovački pravoslavci, ugledni crkveni tutori i njihova opština, vrlo aktivno učestvovali i podržavali nastojanje za osnivanjem episkopije. Stoga je sasvim ispravan zaključak Nićifora Dučića, inače čestog korespodenta ove opštine i njenog vrednog zastupnika u Beogradu u vreme podizanja sabornog hrama, u njegovoj istoriji srpske pravoslavne crkve da je ustanovom samostalne Bokokotorske i dubrovačke eparhije zadovoljen srpski pravoslavni narod u Boki i u Dubrovniku.

Dragoceni doprinos i neizmernu ulogu u tim dešavanjima je odigrao čuveni srbski političar i književnik Stefan Mitrov Ljubiša. Velikan srbskog roda, samouk kao i Vuk Karadžić i Petar Petrović Njegoš, poliglota , vrhunski književnik, a nadsve veliki pravoslavac i zaštitnik Srpske pravoslavne crkve u Dalmaciji, godine 1860. Ljubiša stupa kao poslanički kandidat za državni sabor u Beču.

Postaje član dalmatinske deputacije 1861.godine, koja je vodila pregovore pri banskoj konferenciji u Zagrebu. Od 1861. do 1876. godine bio je poslanik na dalmatinskom saboru i carskom veću u Beču. 1870. postaje predsednik dalmatinskog sabora 1870. godine, u kom svojstvu je ostao do 1878. godine kada su ga sa mesta predsednika oborili lični protivnici, poduprti klerikalnom frakcijom tadašnje Narodne stranke, na čijem je čelu bio političar don Mijo Pavlinović. Između 1870. i 1878. godine Ljubiša je proveo u Zadru, kao predsednik Dalmatinskog sabora. Kao bokokotorski predstavnik u Dalmatinskom saboru i član veća u Beču, Ljubiša se trudio da pridobije što više sitnih praktičnih koristi za svoj zavičaj i poboljša ekonomski položaj Boke. U isto vreme trudio se da kod svojih saplemenika i u čitavom kraju razvije razumevanje za jednu širu nacionalnu zajednicu i pomogne borbu protiv tuđinštine, a njegov veliki doprinos je podrška koju je pružao formiranju Eparhije. Smrt ga je (23. novembra1878) zatekla u Beču, odakle je 1885. godine prenesen u zavičaj.

Nakon Prvog svetskog rata, prišlo se poslovima oko ujedinjenja oblasnih srbskih crkvenih oblasti i obnove Pećke patrijaršije.

Konferencija je sazvana 11. maja 1919. godine u Beogradu i na njoj je konstatovano duhovno, moralno i administrativno jedinstvo svih crkvenih oblasti. Na toj konferenciji izabran je privremeni odbor episkopa, pod imenom „Središni arhijerejski sabor ujedinjene srpske crkve", sa sedištem u Beogradu. Da bi rad ovoga sabora imao zvaničan karakter Kralj je sankcionisao „Uredbu o ustrojstvu Arhijerejskog sabora" (od 28. avgusta 1919. godine) od 12 članova.

Ovaj sabor prvo je otpočeo pregovore sa bukovinskim mitropolitom zbog Zadarske i Boko-kotorske eparhije. Otpusna gramata sledovala je 9/22 novembra 1919. godine čime je slavna Bokokotorsko Dubrovačka i Spička eparhija se konačno vratila u okrilje svoje svetosavske Srpske pravoslavne crkve.

Osvajanje Amerike

Početkom devetnaestog veka, iz Austrougarske monarhije i Otomanske imperije kreće talas prekomorske emigracije brojnih srbskih porodica, koje nezadovoljne nacionalnom politikom tih imperija a i iz loših ekonomskih uslova u kojima su se nalazili, prelaze Atlantski okean i naseljavaju Sjedinjene Države i Kanadu.

Prvih godina, ti emigranti se zadržavaju na Istočnoj obali, pretežno oko Njujorka, da bi se vremenom talas migracije srbskih porodica proširio do Srednjeg zapada i Kalifornije, koja se sve više smatrala obećanom zemljom.

Većina tih emigranata su Srbi iz Like, Banije, Korduna, Dalmacije, Hercegovine, stare srbske porodice iz Mađarske i Rumunije, Slavonije i Vojvodine, iz Maćedonije, severne Grčke, Albanije i delova Bugarske koji su bili naseljeni srbskim življem. U novije doba, emigranti koji i dalje masovno odlaze sa prostora bivše Jugoslavije, dolaze iz centralne Srbije, sa stradalnog Kosova i Metohije i posebno iz Beograda.

Prvi Srbin doseljen u Ameriku bio je Đorđe Šagić 1814. godine, u Americi nazvan Džordž Fišer (1795-1873). Šagić je bio rodom iz Stolnog Beograda (današnja Mađarska), a 1837. godine živeo je u Hjustonu u Teksasu.

Stolni Beograd je današnji Székesfehérvár -Sekešfehervar u tadašnjoj Austrougarskoj današnjoj Mađarskoj, koji je tada bio pretežno srbski grad, u kome je bila jaka srpska crkvena opština Karlovačke mitropolije.

Godine 1838. oktobra meseca prispeo je u Njujork, Srbin iz Budima Aleksandar Pap. O svom putovanju prekookeanskim brodom pisao je roditeljima, to pismo je sačuvano. Za njima, ubrzo je krenulo dosta Srba, pretežno iz tadašnje Austrougarske, koji su bili nezadovoljni statusom srbskog naroda u Habsburškom carstvu.

U Njujorku je već 1899. godine "Društvo sjedinjenih Srba" priredilo godišnju zabavu. Prvo je izveden kulturni program, tokom kojeg je pevalo "Njujorško srpsko pevačko društvo" i svirao guslar srpske junačke pesme. Na čelu društva tada je bio Vasa Dinić, a izdavali su svoj list "Njujorški glasnik". Godine 1905. pisale su novine o Srbima milionerima američkim. Tako je Srbin poreklom Bokelj u Njujorku, Toma Srzentić, smatran za milionera, bio je "finansijer", na čelu jedne tamošnje velike banke. U Njujorku je tada i drugi Srbin milioner - Mita Lujanović, rodom iz Oršave. Nakon što je bio srpski dobrovoljac u srpsko-turskom ratu, stigao je u novi svet, gde se obogatio. Oršava, nekada Ršava je bio negdašnji srbski grad u Banatu, današnja teritorija Jugozapadne Rumunije.

Do 1906 . godine, američki Srbi su napravili osam srpskih crkava i oko njih organizovali po tradiciji Karlovačke mitropolije srpske crkveno školske opštine u kojima se počeo odvijati društveni život, osnivani su horovi, kulturna društva, čitaonice, srpske škole, listovi, kola srbskih sestara i druge aktivnosti kojima se čuvala srpska pravoslavna vera, jezik i pismo, narod učvršćavao u Svetosavlju i čuvao svoj narodni identitet.

Kalifornija je naseljenike raznih profila počela privlačiti 1848. godine kada je na severu države pronađeno zlato. Među njima bilo je dosta naroda i iz naših krajeva. U porodici Ilije Dabovića iz Petijevića kod Herceg Novog, jednog od prvih srpskih iseljenika, 1863. godine rodio sin Jovan koji će koju deceniju kasnije postati utemeljitelj srpskog pravoslavlja na „novom kontinentu". Posle završene gimnazije u San Francisku, duboko pobožan mladi Jovan, dalje školovanje je nastavio u Rusiji, na pravoslavnim duhovnim akademijama u Kijevu i Petrogradu, gde je 1887. zamonašen i rukopoložen u čin jerođakona. Uz monaški postrig primio je i svetovno ime Sevastijan. Posle toga čina službovao je kao đakon ruskom vladiki na Aljaski u gradu Sitki sve do 1892. godine, kad je upućen na duhovnu službu u Kaliforniji. U to vreme u Americi nije bilo srpskih sveštenika, pa su se rani srpski emigranti našli pod duhovnom jurisdikcijom ruskog vladike sa Aljaske kao, ustalom, i svi pravoslavi na tim prostorima. Ubrzo, Srbi su težili da osnuju svoju nacionalnu pravoslavnu zajednicu i da izađu ispod duhovne jurisdikcije ruskog sveštenstva. Kompromis je pronađen tako što je pri Ruskoj crkvi osnovana Srpska misija kojom je ona tek labavo upravljala. Na čelu Misije našao se upravo otac Sevastijan Dabović, koji je tom prilikom, 1892, rukopoložen u čin jeromonaha, a 1894. osveštao crkvu Svetoga Save u Džeksonu.

U drugoj polovini 19. veka, većina Srba u Kaliforniji je živelo u manjim naseljima, kasnije su se počeli seliti u veće gradove.

San Francisko je 1899. godine smatran za "Centar američkih Srba", u kojem je bila velika kolonija Srba naseljenika. Tu je izlazio prvi srpski list u Americi, pod nazivom "Sloboda", od 1893. godine. Njegov urednik veliki rodoljub Đorđe Kovačević dobio je 1899. godine orden "za revnost" (pet godina rada) od crnogorskog knjaza Nikole. Godine 1903. njegov urednik je bio Veljko Radojević, Srbin poreklom iz Herceg Novog.

Umro je 1875. godine u San Francisku Srbin rodom iz Risna u Boki, Velimir Ćelović u 40. godini života. Za njega se govorilo da je bio satirički pesnik, filolog, "odličan književnik i dobar govornik". Pisao je na italijanskom jeziku, a mnogo toga što je napisao ostalo je u rukopisu. Njegova predavanja na engleskom jeziku bila su uvek dobro posećena. Zaslugom njegovom otvorena je prva opera u San Francisku. U San Francisku je 1886. godine izlazio "Srpski list". On je objavio tada vest o radu "Srpsko-crnogorskog dobrotvornog i literarnog društva". Društvo je decembra 1885. godine izabralo Upravu za narednu godinu, u koju su ušli: predsednik L. Jovović, potpredsednik J. Avramović, blagajnik A. Sorić, finansijski tajnik J. Đura, a odbornici - J. Anđus, S. Bošković, S. Janković i F. Kurtoni. Upravitelj društvene čitaonice bio je I. Jovović.

Kosta Gopčević je u San Francisku 1893. godine pokrenuo dvonedeljni list "Srbin Amerikanac". List se bavio srpskim velikanima, a prvi u nizu bio je vladika-knjaz-pesnik Njegoš. Gopčević je umro 1903. godine u američkom gradu Pueblo Kolu. U San Francisku su tamošnje stanovnice Srpkinje i Ruskinje osnovale žensko Pravoslavno crkveno društvo. Osnivački skup je održan u ruskoj kapeli. Predsednica društva postala je Ruskinja gđa Konstantin, a potpredsednica Srpkinja Ljubica Dabović.

(U sledećem broju: Vladika Nikolaj Velimirović u Americi)